سال گذشته، زمانی که تلسکوپ فضایی جیمز وب به هوا پرتاب شد به نظر میرسید که این فناوری قرار است امید تازهای به جهان انسانها بتاباند. تلسکوپ وب تنها به مقصود یک تلسکوپ معمولی ساخته نشده بود، بلکه وسیلهای بود که میتوانست پرده از هزاران شگفتی و راز اعجابانگیز در کهکشانها بردارد.
تلسکوپ جیمز وب ساخته شد تا تصویر واضحتری از سیاهچالهها و حقایقی درباره بیگبنگ و اثبات این رویداد به ما ارائه کند. البته تلسکوپ جیمز وب وظیفه مهمتری نیز برعهده داشت و آن جستجو برای حیات فرازمینی بود.
شاید بزرگترین راز و شگفتی از زمان پیدایش علم اخترفیزیک این سوال باشد که آیا هیچ موجود زنده دیگری در سرتاسر گیتی وجود دارد یا ما به معنای واقعی کلمه در کیهان تنها هستیم؟
برای پرداختن دقیق به این سوال و یافتن جوابی قانعکننده، دانشمندان یادداشتی درباره نشانههایی که تلسکوپ فضایی جیمز وب در جستجوی آدم فضایی ها باید بیابد منتشر کردند. سادهترین نشانهای که باید جستجو کرد گاز متان، مولکولی متشکل از چهار هیدروژن و یک کربن است. اما اگر بخواهیم دستورالعمل جستجوی حیات فرازمینی توسط تلسکوپ وب را بهطور واضح تکمیل کنیم، نکات بسیار بیشتری برای در نظر داشتن وجود دارد.
یکی از متخصصان فیزیک نجومی در دانشگاه کالیفرنیا که در تهیه این یادداشت نقش داشته، در این باره میگوید، دو حالت وجود دارد که ممکن است ما را در تشخیص حیات فرازمینی به اشتباه بیاندازد. حالت اول این است که به اشتباه، نشانهای را بهعنوان یک نشانگر زیستی شناسایی کرده و سیگنال اشتباهی دریافت کنیم. از سوی دیگر، این احتمال وجود دارد که یک نشانگر زیستی واقعی و مهم را نادیده بگیریم. در واقع، ما در تعریف اصول عملکرد تلسکوپ جیمز وب در جستجوی آدم فضایی ها، سعی کردیم هر دو صورت خطاهای احتمالی را به حداقل برسانیم.
اما در واقع، چه دلیلی وجود دارد که از تلسکوپ فضایی وب بخواهیم که روی سیارات فراخورشیدی به دنبال گاز متان بگردد؟ آیا با یافتن اکسیژن نمیتوان از وجود حیات بر روی دیگر سیارات اطمینان حاصل کرد؟
توضیح این موضوع شاید تا حدی دشوار باشد. بهطور دقیق، روشی که در آن تلسکوپ فضایی جیمز وب به دنبال نشانگرهای زیستی یا همان نشانههای حیات آدم فضاییها روی دیگر سیارات میگردد، با استفاده از ثبت طول موجهای جذب نور (light absorption) اتفاق میافتد.
اساساً، مولکولها و عناصر مختلف طول موجهای مختلفی از نور را جذب میکنند و ویژگیهای جذب نور اکسیژن موجود در جو تا حدودی فرایند اندازهگیری طول موج را دشوار میکند.
همچنین، مگی تامپسون (Maggie Thompson) یکی دیگر از اخترفیزیکدانان دانشگاه کالیفرنیاست میگوید، اکسیژن همواره بهعنوان یکی از بهترین نشانگرهای زیستی شناخته میشود، اما احتمالاً تشخیص وجود اکسیژن با تلکسوپ فضایی جیمز وب دشوار خواهد بود.
چرا باید به دنبال متان بگردیم؟
در توضیح انتخاب متان بهعنوان نشانه وجود حیات فرازمینی میتوان بهطور خلاصه گفت که تشخیص وجود متان روی دیگر سیارات، از طریق مکانیسم ردیابی طول موج جذب بسیار سادهتر از اکسیژن خواهد بود. بهعلاوه، گاز متان در سیاره ما یکی از عناصر حیاتی به شمار میرود. پس طبیعی است که وجود آن روی سیاره دیگری نیز حاکی از وجود زندگی باشد.
میدانیم که فعالیتهای بیولوژیکی در سطح سیاره زمین حجم زیادی گاز متان تولید میکنند و احتمالا فرایند تولید متان در روزهای اولیه شکلگیری زمین نیز به همین منوال بوده است. زیرا تولید متان از طریق انجام فعالیتهای متابولیکی بسیار ساده انجام میشود. به بیان دیگر، فرایندهای بیولوژیکی در سطح زمین، از جمله فعالیتهای بدن انسان، اغلب گاز متان تولید و آزاد میکنند. بنابراین، پیدا کردن گاز متان روی سیارات دیگر میتواند به معنی وجود حیاتی مشابه حیات انسانی روی کره زمین باشد که منجر به تولید گاز متان شده است.
اما به هر حال، به خاطر داشته باشید که هدف تیم سازنده تلکسوپ فضایی جیمز وب برطرف کردن هرگونه شک و شبهه و سیگنالهای اشتباه درباره وجود حیات روی دیگر سیارات است.
محققان پروژه تلسکوپ فضایی جیمز وب در جستجوی آدم فضایی ها میگویند، وجود تنها یک مولکول متان نمیتواند ثابتکننده وجود حیات فرازمینی باشد، بلکه باید کل ساختار سیاره را بررسی کرد. متان تنها یک قطعه از پازل است، اما برای مشخص کردن حیات روی دیگر سیارات ژئوشیمی سیاره، نحوه تعامل سیاره با ستارههایش و بسیاری دیگر از فرایندهایی که میتوانند اتمسفر یک سیاره را در مقیاس زمانی ژئولوژیکی تحت تاثیر قرار دهند باید بررسی شوند.
اگرچه ما بر اساس زندگی موجود روی کره زمین میدانیم که قطعا وجود متان میتواند نشاندهنده وجود حیات باشد، اما باید توجه داشت که برخی از موجودات غیرزنده نیز میتوانند مولکول متان تولید کنند. به گفته محققان، آتشفشانها، رشتهکوههای اقیانوسی، مجاری گرمابی و حتی برخورد سیارکها میتوانند مقادیر قابل توجهی گاز متان تولید کرده و به اتمسفر وارد کنند.
از همین رو، باید اطمینان حاصل کنیم که گاز متان یافت شده توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب در مناطق قابل سکونت کیهان حاصل از فعالیتهای غیربیولوژیکی نباشد. بنابراین، متخصصان پس از تحلیل تفاوتهای گازهای متان بیولوژیکی و غیربیولوژیکی قانون نانوشتهای ارائه کردند تا زمانی که تلسکوپ فضایی وب مولکول متان را روی سیاره دیگری شناسایی میکند از آن استفاده کنند.
طبق این قانون، اگر علاوه بر گاز متان مقدار زیادی کربن دی اکسید و کربن مونوکسید در جو سیاره یافت شود و آب موجود در ساختار خود سیاره ناچیز باشد، به احتمال زیاد سیگنال غلطی دریافت کردهایم و گاز متان یافت شده تنها در اثر فعالیت پدیدههایی مانند یک آتشفشان تولید شده است.
متخصصان علم اختر فیزیک معتقدند، در آینده باید تحقیقات جدی و گستردهتری در راستای پیداکردن حیات واقعی در دیگر سیارات انجام شود. زیرا مطالعه فعلی که با استفاده از تلسکوپ فضایی جیمز وب انجام میگیرد، بیشتر روی تشخیص نوع متان گزارششده بهعنوان یک نشانگر زیستی متمرکز است.
انتظار میرود که اتمسفر موجود در اطراف سیارات فراخورشیدی همه ما را شگفتزده کند، اما به هر حال، باید در تفسیر نتایج به دست آمده توسط تلسکوپ فضایی جیمز وب محتاطانه عمل کنیم.
نظرات
دیدگاه خود را اشتراک گذارید