نقد فیلم The Hand of God – دست خدا

فیلم The Hand of God (به ایتالیایی: È stata la mano di Dio) درامی‌ست ایتالیایی به نویسندگی و کارگردانی پائولو سورنتینو که در بخش اصلی هفتاد و هشتمین دوره از جشنواره فیلم ونیز اکران شد. فیلم دست خدا همچنین نماینده سینمای ایتالیا در دسته‌بندی بهترین فیلم بلند بین‌المللی برای اسکار ۲۰۲۲ است و در تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۲۱ میلادی از سرویس نتفلیکس منتشر شد. این فیلم به شیوه اتوبیوگرافی، اشاره‌هایی به دوران جوانی سورنتینو در شهر ناپل ایتالیا دارد. در دهه ۱۹۸۰ میلادی، فابیتو (فیلیپو اسکاتی) جوانی‌ست که به همراه پدر و مادرش (تونی سرویلو، ترزا ساپونانجلو) در شهر ناپل کشور ایتالیا زندگی می‌کند؛ او دوستان زیادی ندارد، در بستر روایت فیلم دست خدا، دنیای او معمولا با جزئیات زیادی چون مسائل خانوادگی، فرهنگی و یا گوش دادن به موسیقی و تماشای بازی‌های دیگو مارادونا برای تیم ناپولی، تحت‌ تاثیر قرار گرفته است. پس از یک تراژدی خانوادگی اما، جهان‌بینی فابیتو با بی‌رحمیِ تمام شکل می‌‌گیرد.

فیلم دست خدا محصول جزئیات فراوان و آشفته‌ای‌ست که شاید در یک نظر به اغراقی تمام معنا شبیه باشد؛ چنین چیزی، با نوع استفاده‌ی سورنتینو از زیبایی‌شناسی‌های سینمای قدرتمند ایتالیا رابطه‌ی مستقیم دارد. از نگاهی دیگر، بزرگ‌نمایی رفتارها، شخصیت‌ها و حتی رنگ‌های به‌کار برده شده در فیلم، شاید به سبب قرار گرفتن یک جوان در مرکز داستان باشد؛ جوانی که قرار است با نگاه کنجکاو خود عناصر سرگردان داستان را به هم پیوند زند. در حالت کلی، ذات این فیلم که به یک خاطره‌‌پردازی از زمانی دور و در عین حال نزدیک شبیه است، در تثبیت مولفه‌های تراژدی، کمدی و درامِ خود، نه تنها چیزی به شکوه سینمای مدرن ایتالیا اضافه نمی‌کند، بلکه گاه از شیوه‌هایی عجیب استفاده کرده است؛ اثری که بدون یک فهم روزآمد با مسائلی عمیق رو به رو می‌شود.

سخن از فدریکو فلینی بیشتر از این‌ که به یک راهنمای روحانی یا یک استاد فیلمسازی شبیه باشد، تبدیل به یک حضور افتخاری، تخیلی و کوتاه شده، در اصل همین تفکر در ساختار فیلم دست خدا هم محسوس است؛ لحنی تقلیدی که خود را نماینده‌ی سینمای فلینی می‌داند (در اصل ادای آن را در می‌آورد). فیلم‌هایی با اساس خودبازتابندگی و نمودی شخصی در بستر بحران‌های خلاقانه، برای بیان یا تفسیر هنر و جهان. منطق دراماتیکی که تمام انرژی شخصیت را برای یک انتخاب بیرون می‌کشد؛ بدبینی یا بازگشت به گذشته. این فیلم اما حتی نزدیکِ درجه‌ای از آن رفتار خودمختارانه نمی‌شود و گویا هدف خودنمایی دارد. اساساً همین سینمای نئورئالیسم ایتالیا بود که سینما را به چشم یک رسانه درک کرد و دسترسی به واقعیت را از این طریق ممکن می‌دانست، سورنتینو هم اشاره‌هایی به این بحث دارد و از «واقعیت کثیف» یا حواس‌پرتی از واقعیت سخن می‌گوید اما در عمل و در بیان خود، توان کافی برای پیوند جزئیات و ارائه‌ی یک نتیجه‌ی منسجم از این مسئله را ندارد.