۴۷ سال از اکران فیلم The Exorcist یا همان فیلم جن گیر معروف میگذرد و اگر هنوز هم به پای این فیلم وحشتناک بشینیم، به احتمال زیاد مثل گذشته وحشتزده خواهیم شد. سوال اینجاست چرا فیلم جن گیر پس از نزدیک به پنجاه سال هنوز طراوت خود را حفظ کرده و آن را ترسناکترین فیلم سینمایی تاریخ سینما میدانند؟
ویلیام فریدکین برگرفته از رمانی به همین نام، قصهی دختربچهای ۱۲ ساله به اسم ریگان را تعریف میکند که روحش توسط یک نیروی شیطانی تسخیر شده است. در طول مدت دو ساعتهی فیلم، دو کشیش باید تلاش کنند تا ریگان را از شر این نیروی خبیث نجات دهند. کارگردان و اعضای دستاندرکار فیلم همگی با کمک یکدیگر باعث شدهاند تا فیلم جن گیر به یک نمونهی موفق و ماندگار در ژانر وحشت در طول تاریخ سینما تبدیل شود؛ به گونهای که آثار زیادی با بهرهبرداری از نکات مثبت این فیلم تلاش خود را به کار گرفتند تا جا پای فیلم ویلیام فریدکین بگذارند. با اینکه تلاش عدهای از جمله جیمز وان در کارگردانی فیلم The Conjuring به نتایج بسیار خوبی ختم شد، فیلم احضار و دیگر آثار مشابه مثل سری فیلمهای آنابل قابل مقایسه با شاهکار فریدکین نیستند. شاید بپرسید چرا نویسنده مصرانه اعتقاد دارد که فیلم جن گیر، یک شاهکار غیرقابل تکرار است و اصلا چرا اثر دیگری در سینمای وحشت قابل مقایسه با فیلم ماندگار فریدکین نیست. در ادامه به چرایی این مباحث میپردازیم.
پیش از زمانی که فیلم جن گیر اکران شد (۱۹۷۳ میلادی)، کمتر اثری جرئت کرده بود تا به سمت مباحثی مثل جنگیری روی بیاورد و به علت واهمهی استودیوهای فیلمسازی پیرامون این موضوع، تمرکز سینمای وحشت تا پیش از سال ۱۹۷۳ روی مباحثی مثل زامبیها، گرگینهها و مسائلی از این قبیل بود. فریدکین با کارگردانی جن گیر رسما راه را برای سایرین باز کرد تا به سراغ این مقوله نیز گام بردارند. البته اگر تاریخ سینما را بهتر نگاه کنیم، افرادی مثل آلفرد هیچکاک نیز بودهاند که با کارگردانی فیلمی مشابه به سرگیجه (Vertigo) به نوعی به تسخیر شیطانی اشاره کنند. هر چند هیچکاک در فیلم سرگیجه مثل فریدکین به مباحث ماوراالطبیعه نپرداخت. کارگردان در فیلم جن گیر، سوای از مسائل سینمایی و همچنین میزان وفاداری فیلم به قصهی رمان، به سلسله سوالات و مفاهیمی میپردازد که در کمتر اثری به آنها گریزی زده میشود. در قالب دیالوگهای رد و بدل شده بین ریگان و پدر مِرین، ما بارها محو سوالاتی میشویم که شیطانِ درونِ ریگان از پدر مِرین میپرسد. فیلم جن گیر در حقیقت با عقاید و گرایشهای مذهبی و دینی بیننده بازی میکند و به همین دلیل این اثر صرفا قرار نیست شما را تنها در لحظه بترساند. بلکه پس از تماشای تیتراژ پایانی، بینندهها اغلب تحت تاثیر فیلم و دیالوگهایش، روی عقایدشان نیز فکر میکنند.
از عجایب فیلم جن گیر همین بس که کارگردان به سراغ نمایش صحنههایی روی آورد که کسی نه جرئتش را میکرد و نه دلش میخواست برای مثال گردش ۱۸۰ درجهی گردن یک دختربچهی مظلوم ۱۲ ساله را روی پردهی نقرهای سینما نشان دهد؛ برداشتی که هنوز بعد از نزدیک به پنجاه سال، در ذهن هر فردی که حداقل یک بار این فیلم را دیده به وضوح حک شده و چه بسا در گوشهی ذهنمان پخش میشود. البته ناگفته نماند که ویلیام فریدکین برای کارگردانی این فیلم وحشتناک، به سیم آخر زد و حتی روی خشونت کلامیهای بین ریگان و دو کشیش نیز تلاشی نکرد تا فحاشیهای ریگان تعدیل یا حتی سانسور شود. درگیریهای کلامی و شدت توهینهای رد و بدل شده بین شخصیتها میتواند دلیل دیگری بر شدت ماندگاری فیلم جن گیر در ذهن مخاطب دانسته شود. نمایش برخی از کارهای زننده و جنسی نیز در این ماندگاری بیتاثیر نبودهاند. ویلیام فریدکین رسما از تمام حد و اندازههای سینما، پای خود را فراتر برد و با جسارتی که برای کارگردانی جن گیر به خرج داد باعث شد تا این فیلم، به هیچ عنوان فراموششدنی نباشد.
از ایفای نقشهای استثنائی بازیگرانی مثل لیندا بلیر، ماکس فون سیدو و الن بِرستین بگذریم، از جلوههای ویژهی فوقالعادهی فیلم نمیتوان غافل شد
از ایفای نقشهای استثنائی بازیگرانی مثل لیندا بلیر، ماکس فون سیدو و الن بِرستین بگذریم، از جلوههای ویژهی فوقالعادهی فیلم نمیتوان غافل شد. فریدیکن از تمامی بازیگرها به بهترین نحو بازی گرفته و همگی تلاش کردهاند تا همگام با جو و فضای حاکم بر داستان، به فیلم جلوهای واقعگرایانه بدهند. جلوههای ویژه از سمتی دیگر، به مدد مغز متفکر تیمِ جلوههای ویژه یعنی دیک اسمیت دست کمی از شاهکار ندارند و ما در فیلم رسما افکتهایی را میبینیم که به شدت کار سختی است در سال ۱۹۷۳ میلادی، ساختِ چنین صحنههایی، آن هم در فیلمی که قصهاش از اساس دربارهی یک پدیدهی ماوراالطبیعه است. برای مثال چهرهی ریگان در مدت زمان فیلم دست خوش تغییرات عمدهای میشود و تماشای چهرهی ریگان در انتهای فیلم، به تنهایی میتواند یک بینندهی حتی پروپاقرصِ ژانر وحشت را زهره ترک کند! از سوی دیگر گریم سنگین ماکس فون سیدو و تبدیل چهرهاش به کشیشی که بالای ۷۰ سال سن دارد، باعث شده تا عجز و ناتوانی دو کشیش به دلیل کهولت سن جلوی دوربین بیشتر به چشم بیاید. علنا جن گیر در تمامی بخشها قوی ظاهر شده و این دقت و وسواس اعضای تیم سازندهی فیلم باعث شده تا ما به جن گیر، به چشم یک فیلم معمولی در سبک وحشت نگاه نکنیم. فیلم The Exorcist حاصل تلاشهای شبانهروزی افرادی است که تلاش کردهاند سینمای وحشت را یک تکان اساسی دهند. آنها محدودیتهای حاکم بر سینمای منطقهای خود را تبدیل به فرصت کردند و فریدکین نیز استادانه سعی کرد فیلمی را بسازد که نظیر آن دیگر ساخته نشود. با اینکه فیلمهای زیادی با تقلید بر فیلم جن گیر تا به امروز ساخته شد، فیلمِ فریدکین به علت وسواس اعضای تیم در تمامی زمینههای گریم، دکور، فیلمبرداری، نورپردازی و … به تکاملی دست یافت که شاید حتی بعد از صد سال، نتوان این فیلم را از لیست ترسناکترین فیلمهای تاریخ سینما خط زد.
نظرات
دیدگاه خود را اشتراک گذارید